- Ouderen
- Door de redactie
Recentelijk is de vernieuwde Handreiking uitgebracht over de procedure in Amsterdam bij een Rechterlijke Machtiging. Deze Stedelijke handreiking Procedure Rechterlijke Machtiging (RM) geeft handvatten voorafgaand aan, tijdens en na een procedure RM bij mensen met dementie.
Een Rechtelijke Machtiging (RM) valt onder de Wet zorg en dwang (Wzd) die in 2020 in werking is getreden. Deze wet regelt de rechten bij onvrijwillige zorg of onvrijwillige opname van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening, waaronder dus dementie. Een RM-aanvraag (in dit geval voor iemand met dementie) kan worden gedaan als veilig thuis wonen in het geding is. Het gaat om situaties waarbij een patiënt gebaat is bij opname in een woonzorgvoorziening, maar hij (en/of zijn vertegenwoordiger) geen opname wil en zich daar expliciet tegen verzet, ondanks dat er duidelijk sprake is van ernstig nadeel voor de patiënt of voor diens omgeving.
Zo’n RM-procedure is een ingrijpend proces; voor de patiënt zelf, voor diens naasten, maar ook voor de betrokken professionals. Tegelijk is de verwachting dat met de vergrijzing en de toename van thuiswonende kwetsbare ouderen, het aantal RM’s zal toenemen. Momenteel zijn dat er in Amsterdam zo’n 50 tot 60 per jaar.
Samenwerking is essentieel
“Het voorkomen van een RM is een gezamenlijke uitdaging van alle betrokken professionals”, stelt Frieda Kooij, casemanager dementie. “Dat vereist samenwerking: met elkaar onderzoeken of er mogelijkheden zijn om een gedwongen opname toch nog af te wenden.”
Huisarts Jeroen Baars valt haar bij. “In een eerder stadium proberen om een RM-procedure te voorkomen, is inderdaad het belangrijkste. Dat kan vaak met goede samenwerking in het netwerk rondom de kwetsbare patiënt. Het is goed om met een vast team met korte lijnen te werken. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een Hometeam of regelmatig MDO. Je kunt dan met elkaar bespreken wat er eventueel nog mogelijk is. De handreiking biedt daarom veel handvatten om te komen tot zo’n multidisciplinair team.”
Specialist ouderengeneeskunde Martijn Kroon benadrukt eveneens het belang van samenwerking. “Het kan zijn dat je als casemanager dementie, als huisarts, of als specialist ouderengeneeskunde dingen over het hoofd ziet, dat er toch nog alternatieven zijn om een RM te voorkomen of uit te stellen. In de samenwerking met meerdere disciplines worden verschillende perspectieven belicht. Zo kom je samen tot een weloverwogen besluit.”
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
De Wzd zegt niets over wie (juridisch) (eind)verantwoordelijk is bij de aanvraag van een RM. In de handreiking zijn drie scenario’s uitgewerkt voor de RM-aanvraag. Daarbij gaat de voorkeur uit naar een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de casemanager, huisarts, specialist ouderengeneeskunde en eventueel wijkverpleegkundige.
“Als casemanagers dementie kunnen we niet eindverantwoordelijk zijn”, licht Frieda toe. “We zijn bovendien niet medisch bevoegd of bekwaam. Zeker in situaties waarin er mogelijk ernstig verzet of zelfs agressie wordt verwacht, is een goede samenwerking een noodzakelijke voorwaarde om dit proces zo goed en humaan mogelijk te organiseren. Het gaat daarbij echt om een gezamenlijke opdracht.”
Ze vervolgt: “Wel spelen de casemanagers dementie een belangrijke rol, omdat we vaak langduriger en zeer intensief betrokken zijn bij de patiënt. We verzorgen daarom vaak de RM-aanvraag en de coördinatie. Met daarbij de medische gegevens van de huisarts en ondersteuning van de specialist ouderengeneeskunde, die bovendien een ondersteunende medische verklaring moet afgeven met een toelichting op het ernstig nadeel.”
“Als huisarts -en vaak de praktijkondersteuner ouderen- kennen wij de patiënt meestal ook heel goed”, vult Jeroen Baars aan. “We zijn daarom meestal betrokken in het netwerk rondom de patiënt en werken veel samen met de casemanager dementie.”
Martijn Kroon wijst op de rol van de specialist ouderengeneeskunde bij een RM: “In de aanloop naar een RM geven we gevraagd en ongevraagd advies. Daarnaast bieden we via het Netwerk Ouderen Amsterdam consultatie en eventueel behandeling, waarbij de huisarts hoofdbehandelaar blijft. En tot slot geven wij voor de regio als onafhankelijk arts op juridische gronden een oordeel.”
Zo’n zitting bij de patiënt thuis vind ik overigens best indrukwekkend.
Zorgvuldige procedure
Wat betreft dat laatste, vervolgt Martijn: “Bij een RM gaat het om een gebalanceerde afweging van belangen: veiligheid & bescherming versus autonomie & vrijheid.” Jeroen Baars knikt instemmend. “Het gaat om een gedwongen opname, om het ontnemen van zelfbeschikking, dat is uiterst ingrijpend. Ik vind het terecht dat het een zeer zorgvuldige procedure betreft, en de inzet van een rechter is daarin passend.” Eerlijk erkent hij: “Zo’n zitting bij de patiënt thuis vind ik overigens best indrukwekkend.”
Frieda Kooij noemt het zelfs ‘stressvol’. “Het is steeds weer spannend: hoe stellen de cliënt en de advocaat zich op? Maar ook: hoe kunnen we dit proces zo menselijk mogelijk vormgeven en hoe verwoord ik op een goede manier de situatie? Als casemanager heb je zo goed mogelijk een vertrouwensband opgebouwd met de persoon en dan moet je vertellen hoe de situatie daadwerkelijk is, terwijl je de beleving van de cliënt -die per definitie heel anders is- wilt respecteren. Dat blijft een beladen situatie, vind ik.”
Totstandkoming handreiking
Bij het opstellen van de handreiking was er uitvoerig overleg tussen specialisten ouderengeneeskunde, casemanagers dementie, huisartsen en Verwijspunt 020 (voorheen: het Aanmeldportaal tijdelijke zorg, ATZA). Het was een intensief en tijdrovend proces, waarbij soms op het scherp van de snede met elkaar is gediscussieerd over de inhoud, de formulering en de verantwoordelijkheden. “Daarbij hebben we ook elkaar beter leren kennen en begrijpen”, stellen de betrokkenen. Rechter Els Dinjens heeft daarnaast input gegeven over het deel dat gaat over de zitting. Hoe zo’n zitting er aan toe gaat, vertelt ze in het interview 'De rol van de rechter bij een Rechtelijke Machtiging'.
Allen roemen de rol van Elaa-adviseur Sabina Mak bij het opstellen van de handreiking. “Dankzij haar inzet en coördinatie ligt er nu een actueel en overzichtelijk document, met gedetailleerde aanbevelingen. De Stedelijke handreiking RM beschrijft helder wat een RM-procedure inhoudt, bevat alle aandachtspunten, relevante links en adressen, een checklist en biedt zo goede handvatten aan iedereen die daarmee te maken krijgt.”
Meer weten? Bel of mail met
